Έχετε προσέξει ποτέ τον όρο “old vine”, το γαλλικό του αντίστοιχο “vieilles vignes” ή το ελληνικό «Παλαιά Κλήματα» στις ετικέτες των κρασιών και αναρωτηθήκατε τι σημαίνει; Σημαίνει απλά «παλιά αμπέλια» και υποδηλώνει ότι το κρασί που φέρει αυτή τη σήμανση έχει παραχθεί από σταφύλια καλλιεργημένα σε παλαιούς αμπελώνες. Αλλά πόσο παλαιοί πρέπει να είναι οι αμπελώνες για να δικαιούνται να χρησιμοποιούν τον όρο; Και σε τι εξυπηρετεί αυτό;
Οι οινοποιοί και οι αμπελουργοί σπεύδουν να επαινέσουν τα οφέλη των αμπελιών μεγάλης ηλικίας. Αρκετοί ισχυρίζονται ότι τα κρασιά που γίνονται από τους καρπούς τους, είναι πιο πλούσια σε αρώματα και γεύσεις από εκείνα που γίνονται από σταφύλια από νεότερα και πιο παραγωγικά αμπέλια.
Ωστόσο, δεν υπάρχει συναίνεση για το τι συνιστά «παλαιό αμπελώνα». Η έννοια του «παλαιού» διαφέρει από οινοποιό σε οινοποιό και από περιοχή σε περιοχή. Ευτυχώς, την τελευταία δεκαετία περίπου, κορυφαίοι ειδικοί έχουν αρχίσει να δημιουργούν τις δικές τους ταξινομήσεις για να βοηθήσουν τους αγοραστές κρασιού να καταλάβουν τι πίνουν.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει νομικός ορισμός για το τι είναι «παλαιός αμπελώνας». Στη Γαλλία, κάποιοι παραγωγοί θεωρούν ότι αμπελώνες ηλικίας 20 ετών είναι vieilles vignes, ενώ κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούν τον όρο για αμπελώνες ηλικίας 70 ετών και άνω. Το Old Vine Project της Νότιας Αφρικής πιστοποιεί αμπελώνες που είναι 35 ετών και άνω.
Η περιοχή Barossa της Αυστραλίας είναι η μόνη ζώνη στον κόσμο που έχει έναν περίπου επίσημο ορισμό, αλλά πρόκειται για ονομασία που χρησιμοποιείται κατά βούληση και, ως εκ τούτου, έχει περιορισμένη επιρροή. Στην Barossa, ο Οργανισμός Χάρτης Παλαιού Αμπελώνα (Old Vine Charter) κατατάσσει ως «παλαιούς» αμπελώνες εκείνους που είναι τουλάχιστον 35 ετών. Ο Χάρτης χαρακτηρίζει ως «επιζώντες» τους αμπελώνες που έχουν περάσει τα 70 χρόνια, ως «εκατονταετείς» τους αμπελώνες άνω των 100 ετών και ως «πρόγονους» τους αμπελώνες άνω των 125 ετών.
Αν και δεν υπάρχουν κανονισμοί σχετικά με τη σήμανση αυτή στην Barossa, ο Οργανισμός παρακολουθεί για να διασφαλίσει ότι οι οινοποιοί δεν χρησιμοποιούν καταχρηστικά τις ταξινομήσεις που σχετίζονται με την παλαιότητα του αμπελώνα.
Στη συγκεκριμένη περιοχή, τα κρασιά από παλαιούς αμπελώνες είναι συνήθως single-vineyard. Εάν υπάρχει ανάμειξη σταφυλιών από παλιούς και νέους αμπελώνες, η σήμανση και η ταξινόμησή του στην αντίστοιχη κατηγορία, κρίνεται με βάση την ηλικία του νεότερου αμπελιού από το οποίο χρησιμοποιήθηκαν σταφύλια για να γίνει το χαρμάνι.
Στην άλλη άκρη του πλανήτη, η Εταιρεία Ιστορικών Αμπελώνων της Καλιφόρνιας (California’s Historic Vineyard Society) διατηρεί το λεγόμενο Μητρώο Αμπελώνων Κληρονομιάς. Για να κερδίσει μια θέση στον κατάλογο, ένας αμπελώνας πρέπει να έχει αρχική ημερομηνία φύτευσης τουλάχιστον 50 χρόνια πριν, με τουλάχιστον το ένα τρίτο των παραγωγικών φυτών να προέρχεται από εκείνη την αρχική καλλιέργεια.
Ανεξάρτητα από την περιοχή όπου βρίσκονται, τα παλαιά αμπέλια ξεχωρίζουν από τα νεότερα κυρίως ως προς τις ρίζες τους που είναι πιο βαθιές και έτσι μπορούν να αντλούν θρεπτικά συστατικά και υπόγεια ύδατα πολύ βαθύτερα από την επιφάνεια του εδάφους. Αυτό τα βοηθά να προσαρμόζονται στις μεταβολές των καιρικών συνθηκών και σε άλλα φυσικά φαινόμενα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση και, όπως πιστεύουν οι υποστηρικτές τους, να εκφράζουν το terroir σε βαθύτερο επίπεδο.
Από την άλλη πλευρά, τα νεαρά αμπέλια τείνουν να είναι ζωηρά και ιδιαίτερα παραγωγικά μέχρι τα 15 με 20 έτη περίπου. Ανάλογα με τον τρόπο κλαδέματος και συντήρησής τους, οι αποδόσεις συχνά αρχίζουν να μειώνονται μετά τα 20 χρόνια. Τα περισσότερα οινοποιεία τα ξεριζώνουν και φυτεύουν άλλα, για να διασφαλίσουν ότι θα πάρουν όσο το δυνατόν περισσότερα σταφύλια.
Ένας άλλος λόγος που τα παλιά αμπέλια μπορεί να είναι πιο ανθεκτικά από τα νεότερα είναι το ότι έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν περισσότερους υδατάνθρακες, οι οποίοι μπορούν δυνητικά να αντισταθμίσουν περιβαλλοντικές μεταβολές όπως καύσωνες, παγωνιές την άνοιξη και ξηρασία.
Οι περισσότεροι επαγγελματίες του κρασιού συμφωνούν ότι τα κρασιά από παλαιά αμπέλια είναι πιο σύνθετα, με καλύτερο χρώμα και υψηλότερη οξύτητα. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πολλοί πιστεύουν ότι σχετίζεται με το μικρότερο μέγεθος των τσαμπιών που παράγονται στα παλιά αμπέλια, τα οποία πιστεύεται ότι περιέχουν μεγαλύτερη αναλογία τανινών.
Κάποιοι ειδικοί βέβαια λένε ότι τα επίπεδα τανίνης είναι σε γενικές γραμμές τα ίδια σε παλιά και νέα αμπέλια, όταν αυτά ανήκουν στην ίδια ποικιλία και καλλιεργούνται στο ίδιο μέρος. Ωστόσο, η σύγκριση των οργανοληπτικών τους χαρακτηριστικών, δείχνει ότι οι οίνοι που παρασκευάζονται από τους καρπούς παλαιότερων αμπελιών τείνουν να έχουν περισσότερες νότες κόκκινων φρούτων, ενώ οι νεότεροι αμπελώνες οδηγούν σε οίνους με περισσότερες νότες μπλε φρούτων. Παρόλα αυτά, οι διαφορές αυτές είναι δύσκολο να αναλυθούν επιστημονικά.
Υπάρχουν και στην Κύπρο μερικοί οινοποιοί οι οποίοι επενδύουν σε παλαιούς αμπελώνες και μάλιστα υπεραιωνόβιους. Ο ένας είναι ο Μάρκος Ζαμπάρτας ο οποίος αναβίωσε τον παλαιό αμπελώνα Margelina στο χωριό Άγιος Νικόλαος κοντά στο Όμοδος, φτιάχνοντας μια σειρά κρασιών Single Vineyard. Μια δεύτερη αξιόλογη προσπάθεια γίνεται από το οινοποιείο Santa Irene στον Φαρμακά το οποίο διέσωσε παλαιούς αμπελώνες σε μεγάλο μάλιστα υψόμετρο και απότομες πλαγιές παράγοντας την premium σειρά κρασιών Vinea Ardua.
Έστω κι αν δεν υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση για το ότι τα κρασιά που παράγονται από παλαιούς αμπελώνες είναι καλύτερα, καθώς θα χρειάζονταν πολλές δεκαετίες ακόμα για να ολοκληρωθούν οι σχετικές μελέτες, η ποιοτική διαφορά συχνά επιβεβαιώνεται από τον ουρανίσκο όταν τα δοκιμάζουμε.